پیدا و پنهان مدارس از راه دور | چشم‌انداز آینده

آیا آموزش از راه دور می­‌تواند تمرینی برای آموزش در شرایط بحرانی، همچون همه‌گیری کووید 19 باشد؟ برای پاسخ به این پرسش خواندن نوشتار زیر را پی‌بگیرید.

به گزارش عطنا، مدرسه­‌های آموزش از راه دور یکی از موضوعاتی است که در اوایل دهه هشتاد شمسی مطرح شدند و به تدریج در کشورمان آغاز به کار کردند. این مدارس و رویکرد اصلی آن در دنیا بر پایه پیگیری عدالت آموزشی است تا همه مردم، همه جا و همه وقت بتوانند به آموزش دسترسی پیدا کنند. جامعه هدف در این مدارس طیف وسیعی از افراد جامعه است که علاوه بر بازماندن از تحصیل عادی در جامعه، مشخصه عموم­‌شان سطح پایین اقتصادی است. محمدرضا وحدانی اسدی، استاد علوم تربیتی دانشگاه بجنورد در نشست علمی دانشجویی انجمن علمی گروه تکنولوژی آموزشی به مناسبت هفته پژوهش به ایراد سخن درباره مسائلی که این مدارس در کشورمان دارد، در یک نشست مجاری در 9 آذر پرداخت.

مسایل و مشکلات مدارس راه دور

محمدرضا وحدانی اسدی با توجه به نوع پژوهش خود به بررسی سویه­‌های منفی و مسائل و مشکلات این مدارس می‌پردازد. نوشتار پیش‌رو توجه مخاطب را به این موضوع جلب می­‌کند که منکر تلاش‌های انجام شده نیست و من باب ایجاد چشم ­اندازی مفید و سازنده مسائل زیر را مطرح می‌کند:

اساس این شیوه آموزشی در دنیا به صورت آموزش از راه دور و بر اساس زمینه‌های تکنولوژیک روز دنیا است. به این ترتیب که به صورت پیش­ فرض داشتن اینترنت پرسرعت و امکانات فناورانه‌­ای همچون کامپیوتر امری بدیهی و البته واقعی است، به شکلی که یک روستایی در یک کشور اروپایی از این امکانات بهره‌­مند است. اما این موضوع و بسیاری موضوع‌های زیرساختی دیگر این مدارس در کشور ما در نظر گرفته نشده است.

مهمترین درد در آموزش کشور این است که تکنولوژی‌های آموزشی شامل موضوع‌های فنی و نحوه اجرای آن به علاوه روح حاکم بر آن تکنولوژی، همچون فرهنگ بهره­‌برداری از آن، بدون توجه به زیرساختهای فنی و روانی جامعه وارد می‌شود. این نقیصه با پیگیری نکردن ایجاد همگرایی بین جهان معنایی این تکنولوژی­‌ها و جهان معنایی و فرهنگی زمینه اجتماعی کشورمان چندان ادامه پیدا می­‌کند که آن تکنولوژی را گاهی از مصرف اصلی منحرف کرده و نه تنها دردی از دردها را دوا نمی‌کند که گاهی دردی جدید نیز ایجاد می­‌کند. چنانچه این مدارس با وجود کارکردهای مثبت به مانند بسیاری از مراکز آموزشی دیگر در کشورمان، بعضا منبعی برای تولید مدرک و استفاده­‌های صوری از آموزش تبدیل شده­‌اند.

محتوای آموزش در این مدارس بر پایه کتاب­‌های درسی آموزش حضوری بوده و تفاوتی با آن ندارد. در حالی‌که انتظار می­‌رفت محتوای آموزشی آن نوعی خودآموز محوری داشته باشد. همین امر یکی از تناقضات دیگر حاکم بر این فضاست. عدم پیگیری این مطلب و نبود نظارت فنی کافی بر محتوای آموزشی چندان امتداد یافت و توجه نشد که حتی ما با این مساله در آموزش دوران کرونا نیز مواجه هستیم. امری که خانواده­‌های دانش‌­آموزان و معلمان را بسیار به خود درگیر نموده است.

در یافته­‌های پژوهش، مساله بسیار مهمِ وجه اقتصادی ماجراست. جامعه هدف این مدارس کسانی هستند که افراد بازمانده از تحصیل هستند، عموما از وضعیت اقتصادی بدی برخوردارند و امکان بهره‌بردای درست از مدارس را ندارند. امتداد این مساله را در آموزش مجازی می­‌بینیم که طیف وسیعی از دانش‌آموزان و معلمان کم بضاعت را از قلم انداخته و با یک یکدست‌­سازی غیر دقیق، همه دانش‌­آموزان و معلمان را بهره‌­مند از گوشی تلفن همراه، تلویزیون و اینترنت پُرسرعت فرض کرد.

مساله مهم دیگر خصوصی بودن این مدارس است که با جامعه هدف کم بضاعت آن همخوانی ندارد. علاوه بر آن، توجه به ارز‌ش‌­های صرفا مادی در جامعه و گرایش به ارزش‌هایی که ثروت مادی در آن پررنگ­تر است، مانعی در راه آموزش و به­ کارگیری تکنولوژی‌های آموزشی جدید است. چنانچه هم برای مدیر، هم معلم و هم دانش­‌آموز و خانواده او فراتر رفتن از امکانات محدود و ایجاد یک آموزش انسانی و کامل، به سبب پولی شدن هر حرکت در جامعه بسیار سخت است. علاوه بر آن یک زن مطلقه کم­‌سواد، سرباز و یا کارگر بازمانده از تحصیل در تهیه مایحتاج اولیه زندگی دچار مشکل است، چه رسد به تامین امکانات آموزشی این مدارس. چنانچه شهریه کم این مدارس هم برای مدیر و یا معلم آن‌ها سختی در معیشت و سایر مسائل اقتصادی را در پی دارد. علاوه بر آن ناشنوایان و معلولان نیز در این طرح به خوبی در نظر گرفته نشدند. امتداد این کم ­توجهی‌­ها به مسائل اجتماعی و فرهنگی افراد در آموزش مجازی کرونا نیز قابل مشاهده است. به عنوان مثال در خانه‌­ای با دو فرزند محصل و یک گوشی همراه و یا تلویزیون آموزش به صورت سخت­ افزاری مختل محسوب می­شود، نکته‌­ای که مد نظر سیاست‌گذار نبوده است.

تاسیس انواع مراکز آموزشی بر طبق اسناد توسعه و جذب دانش‌­آموز و دانشجوی پولی و در نهایت کمک گرفتن از خارجی­‌ها در مسائل کلان، یکی دیگر از تناقضات سیاستگذاری کلان آموزشی است. صرف پیگیری صوری امور آموزشی نمی‌­توان کشوری قدرتمند و توانا را انتظار داشت و باید به زمینه‌­های اجتماعی و توانمندی­‌های داخلی توجه کرد. این در حالی است که داشتن دانش‌­آموزان نخبه در هر المپیاد جهانی و در عین حال جایگاه کشور ایران در سه رتبه آخر آموزش از راه دور، نشان دادند هنوز ما به ظرفیتهای بالای انسانی در کشور بی توجه هستیم و این غفلتی بزرگ است.

در ادامه مشکلات اقتصادی، سطح کلان اقتصاد و عدم اختصاص بودجه کافی به این مدارس را باید متذکر شد. شاید اگر این مدارس در ده سال گذشته به درستی تقویت می­‌شدند هم­‌ اکنون و در این شرایط کرونایی ما با مشکلات کمتری در آموزش مواجه می­شدیم و دانش‌­آموزان، دانش­جویان، معلمان و اساتید دانشگاه خسته و ملول نمی‌­شدند. چون راهکارهای ایجاد نشاط و پویایی را پیش­تر تمرین کرده بودیم.

علاوه بر بعد اقتصادی و چالش‌­های آن در مدارس آموزش از راه دور، باید به بعد فرهنگی هم توجه ویژه‌­ای داشت. به این شکل که وجود حدود 40 درصد بانوان روستایی بی­سواد در استا­ن‌های خراسان و سیستان و عدم تطابق آمارهای مراکز مختلف در ارائه و پیگیری این مطلب، از ضعف‌­های ساختار فرهنگی و یاست‌گذاری است. علاوه بر این، مساله فرهنگ هنوز حاکم در برخی مناطق روستایی، مبنی بر کم اهمیت بودن تحصیل بانوان و حل نشدن این مساله در این سال‌ها و با این همه پیشرفت در جهان و حتی کشورمان تناقض دیگری در ساختار فرهنگی است. امری که عدم توجه به آن سبب می­‌شود ما جامعه ضعیفی در آینده داشته باشیم چون بخش قابل توجهی از جمعیت­مان سواد روز دنیا را ندارند.

مشکل ساختی دیگر این مراکز آموزشی نبود مرکز پاسخگویی و پشتیبانی آموزشی و همچنین کمیته نظارتی جدی بر روند آموزش است. علاوه بر آن، آموزش به گونه‌­ای نیست که دانش‌­آموز فارغ‌­التحصیل علاقه‌­مند به سیستم ایجاد کند تا بعدا به صورت داوطلبانه به کارهای مدرسه کمک کند. البته این موضوع اساسا در سیستم آموزشی ما جای خالی‌­اش احساس می­‌شود اما در این مدارس به این تیپ کارها نیاز جدی می­‌رود.

یکی از دغدغه‌­های جدی عدم تربیت دانش‌­آموز و دانشجو با تفکر آزاد و انتقادی است. علت این امر را باید به نوع سیاست­‌گذاری کلان کشور مربوط دانست و چشم‌­انداز از بالا به پایین سیاست­‌گذاری را مانعی برای جلب مشارکت مردمی قلمداد کرد. تربیت تفکر انتقادی و رشد یابنده برای داشتن جامعه‌­ای پیش­رو در زمینه اقتصادی، سیاسی و فرهنگی شرط اساسی است، اما نه در مدارس حضوری و نه غیرحضوری این مهم توجه نشده و به تزریق یک­سویه مطالب اکتفا می­‌شود.

ارتباط واقعی و مثمر با جهان یکی از راه­‌های ایجاد تنوع فکری و باز شدن اندیشه­‌های کارآمد و ضعیف بودن دانش کلامی و ذهنی سیاستگذاران و مردم در این زمینه سبب‌­ساز فاصله با جهان پیشرفته اقتصادی و فرهنگی است. در نهایت به نظر­ می­‌رسد بهتر است با دیدی باز به تمام امکانات موجود اجتماعی، راه را برای زندگی رضایت­مندانه جستجو کنیم. پژوهش‌های اجتماعی انجام شده حاصل تلاش و هزین‌ه­های قابل توجهی است که بی‌توجهی به آنها باعث درجا زدن و بازمانده از قافله به سرعت پیش‌رونده جهانی است.

تهیه و تنظیم: انسیه حیدری